طرح های پژوهشی

منظومه‌های آموزشی دستور زبان عربی، بخشی مهم از میراث زبان‌شناسی اسلامی به شمار می‌آیند. در این میان، منظومه «نجم القواعد» که به «قواعد نجمیه» نیز شهرت دارد، از آثار معاصر در این حوزه است که توسط ادیب ایرانی کُرد، سید عبدالله بلبری، در ۵۴۵ بیت به نظم درآمده است. ناظم در این اثر کوشیده است تا اصول علم نحو را برای تسهیل فرایند آموزش، به شیوه‌ای موجز گردآوری کند. این پژوهش با هدف احیا و معرفی این اثر، در گام نخست به تحقیق و تصحیح انتقادی این منظومه بر اساس روش‌شناسی علمی تحقیق در نسخ خطی می‌پردازد. در گام بعد، با اتخاذ رویکردی توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش استنتاجی، به استخراج و تبیین مهم‌ترین ویژگی‌های آن می‌پردازد.

از برجسته‌ترین ویژگی‌های این منظومه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ایجاز در ارائه مباحث اصلی، پرهیز از طرح موضوعات پیچیده، اقتباس از امثال و حکم، بیان علل و قواعد نحوی، تمرکز بر ساختارهای اصلی، ارجاعات دینی، حُسن مطلع و مقطع، به‌کارگیری اسلوب محاوره‌ای، سبک فصیح، اهتمام به اعراب‌گذاری، توازن در تبیین مباحث، و استناد به «سماع» و «قیاس» در کنار اتکا به آرای معتبر.

با وجود این مزایا، نقدهایی نیز بر این اثر وارد است؛ از جمله می‌توان به تکیه بر روش قیاسی در آموزش که مبتنی بر حفظ قواعد است و عدم همسویی با برخی از رویکردها و نیازهای آموزشی نوین اشاره کرد. فشردگی معانی در قالب نظم، آن را به متنی دشوار برای آموزش تبدیل کرده است. همچنین، عدم تفکیک و توجه کافی به مباحث صرفی و ادغام آن با اصول نحوی، از دیگر کاستی‌های این منظومه به شمار می‌رود.