احمد نهیرات

چکیده: موضوع این پژوهش معرفی و تحلیل بیان عاطفی، احساسی و مضامین اجتماعی کتاب اهلا... مع السلامه اثر محمدعبدالوهاب مطاوع نویسنده و روزنامه نگار متعهد مصری است. در عصری که بیگانگی معنوی و روحی در بین خانواده‌ها پررنگ‌تر شده بود و تکنولوژی با پیشرفت‌های فراوان همه را سرگرم خود ساخته بود و رابطه‌ی عاطفی روز به روز سردتر و اعضای خانواده و اجتماع مردم از هم‌دیگر بیشتر فاصله می‌گرفت مشکلات و گرفتاری‌های مردم بیشتر می‌گشت مردم نیازمند فردی بودند که دوباره آنها را به انتخاب‌های درست امیدوارتر سازد. محمدعبدالوهاب مطاوع در این اثر برای بیان وقایع و حقایقی که اغلب آنها اجتماعی و مردم از راه نوشتن نامه مشکلات خود را برای او بازگو می‌کردند و او با اعتماد به گفته‌های پیامبران، حکیمان و دانشمندان علوم اجتماع راه حل‌هایی مبتنی بر عقل و حکمت که انجام آنها برای هر فردی که صاحب گرفتاری شده بود آغاز دوباره‌ای بود و امید را در دل آنها زنده می‌کرد را پیشنهاد می‌داد. سبک نویسندگی او در این کتاب مبتنی بر سبک ادبی اعتراف و ادب الرحلات (سفرنامه) و ادب الرسائل می‌باشد. کلیدواژه‌ها: عاطفه، تعهد، محمدعبدالوهاب مطاوع

بی شک ادبیات مانند آینه ای است که با نگریستن در آن می توان به حقایق اجتماعی و سیاسی بسیاری پی برد. همواره میان ادبیات و جامعه رابطه ای مستحکم و ناگسستنی وجود داشته است آثار ادبی در هر دوره اوضاع و احوال اجتماعی سیاسی که در جامعه اتفاق می افتد را بازتاب می کند. به همین دلیل است که ادبیات یکی از بهترین و قابل اطمینان ترین اسناد شناخت وضعیت اجتماعی، سیاسی در جامعه محسوب می شود. عراق کشوری است با پیشینه ای طولانی و آن را مهد تمدن ها و سرزمین ادیان می نامند و به دلیل وجود قومیت ها و ادیان مختلف و برخورداری از ثروت فروان، افزون بر سیاست های نابخردانه حاکمان آن در طول دوران این کشور شاهد ستم ها و جنگ های فراوانی بوده است. رمان فرانکشتاین در بغداد نوشته احمد سعداوی نویسنده معاصر عراق است. او با بهره گیری از اوضاع سیاسی و اجتماعی اخیر عراق به بررسی اوضاع اوضاع کشور عراق می پردازد. «فرانکشتاین در بغداد» رمانی ست که به ساخت محورهای اخلاقی در زمان جنگ می پردازد، و بسیار نمایان است که نویسنده می خواهد به خواننده بگوید که در زمان جنگ نه جنایتکار وجود دارد نه قربانی و همه در داخل خود نمادی از خوبی و بدی اند. سعداوی تصویر واضحی از خیر و شر آدم ها و جنگ را در رمانش نشان می دهد برای هیولای ساخته شده اسمی انتخاب نمی کند و برای هر شخصیت در رمان این هیولا وسیله ای است. برای جنرال سرور «بی نام» فرصتی است برای پیشرفت او در کارها، برای «محمود» سوژه ای است برای خبر و برای ایلیشوا پسری که برای همیشه از دست داده است. احمد سعداوی در این رمان (فرانکشتاین در بغداد) از زبان عامیانه و لهجه ی عراقی بهره گرفته است. در این رساله با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی، ابتدا تعاریف و تقسیم بندی های مضامین اجتماعی و سیاسی به عنوان بخش تئوری ارائه شده است و در ادامه، رمان فرانکشتاین در بغداد در دو ساحت انواع مضامین اجتماعی (فقر، زن، جهل، ظلم و ستم ...) و مضامین سیاسی (ضعف حکومت، وطن فروشی، هویت ملی ...) مورد بررسی قرار گرفته است.

هر واژه نمود یک تحول اجتماعی است؛ نمودی از احوالات مشترک افراد یک جامعه در مراحل مختلف حیات آن جامعه، و چون عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی که در بنای حیات اجتماعی موثرند، تحول دائم دارند، معانی واژه ها نیز دائماً در تحول اند. از آنجا که معناشناسی لغات یکی از ابزارهای لازم در دست یابی به تفسیر صحیح آن ها است، از این رو اهل فن از همان سده های نخست، تلاش و کوشش درخوری برای یافتن معنای واژه های به کار رفته در شعر نموده اند که تحقیق و کاوش در این فن هنوز هم ادامه دارد. از واژگانی که در شعر دوره ی جاهلی ، صدر اسلام و دوره ی اموی حضور چشمگیری دارند شیطان و غول است. در عصر جاهلی این موجودات سختی را در زندگانی انسان ایجاد و در القای شعر به شاعر موثر بوده اند. در صدر اسلام این واژه ها و معانی مربوط به آنها حضور پررنگی در فضای شعر دارند و هر اندیشه و رفتار ناپاک را در بر می گیرند و در دوره ی اموی تحول بیشتری در معنای آنها رخ می دهد، به طوری که نیاز به تفکر و تامل زیادی دارد. پژوهش حاضربا استفاده از روش توصیفی تحلیلی بر آن است تا سیر کاربرد معنایی شیطان و غول را در شعر سه دوره ی مذکور بررسی نماید. نتایج حاکی از آن است که این دو واژه در آغاز پاره ای از معانی خوب و مثبت را افاده می کرده اند ولی با تغییر شرایط و تحولات فکری و فرهنگی دستخوش دگرگونی گردیده و برای دلالت بر صفات و خصوصیات زشت انسانی به کار رفته اند.

مفهوم شخصیت در آثار ادبی، مانند سایر پدیده های دنیای هنر، درگذر زمان و با عبور از پیچ و خم های زندگی بشر، همواره دستخوش تغییر و تحول بوده است. آن چنان که به اقتضای شرایط اجتماعی و پیشرفت علمی و معنوی بشر، مفهوم آن در آثار ادبی از حالت ابتدایی خود رفته رفته به سطح پیچیده تری از ارتقا یافته است. با شروع جریان "رمان نو" که تمایل نویسندگان به سمت مسائل ذهنی و روانی قهرمان داستان ها معطوف شد، عنصر شخصیت و چگونگی پردازش آن، بیش از بیش مورد توجه نویسندگان قرار گرفت. رمان ساق بامبو نوشته سعود السنعوسی نویسنده معاصر کویت است. او با بهره گیری از شخصیت های مختلف به بازتاب فرهنگ فیلیپین و کویت می پردازد. در ساق بامبو فرهنگ فیلیپینی منطقه شرق آسیا با فرهنگ اسلامی کویت در غرب آسیا در هم آمیخته می شود تا دیگری های این شرقی های متفاوت با همه تکثر و ناهمگونی اش در آینه شخصیت خوزه بازنمایی گردد. البته با تکیه بر شخصیت اصلی رمان نمی توان به درستی جنبه ها ی مهم رمان را کشف کرد. شاید چندان به دور از واقعیت نباشد اگر بگوییم که جلوه های رنگارنگ و پرمعنای رمان می تواند در حاشیه ها و بخش های فرعی داستان خود نمایی کند. از طرفی پیوند عمیق میان کلیت رمان، که عنوان ساق بامبو به نیکی بیانگر جوهر آن است و خوزه قهرمان رمان و در سطوح متفاوت شخصیت هایی فرعی چون میرلا، راشد، غسان و دیوانه های بورکای دیده می شود. فرودستانی که سعود السنعوسی به آن ها اهتمام ورزیده است، گاهی از سر تنگدستی و اجبار حتی حق تملک بر جسم و تن خویش را از دست می دهند و گاهی دیگر به همان اسباب به مناطق دوردست در جستوجوی کار سفر می کنند که در آن جا بسیاری از حقوقشان نادیده گرفته می شود. ساق بامبو از معدود آثاری است که به مساله خویش و دیگری شرقی پرداخته است. در این رمان انسان عرب، برخلاف بسیاری از آثار پیشین، از موضع ضعف با دیگری مواجه نمی شود بلکه برعکس در جایگاه دیگری ثروتمند و قدرتمند قرار می گیرد تا درنگاه سوژه شرقی، قهرمان فیلیپینی رمان، درجایگاه ابژه مورد نقد و بررسی واقع گردد. در این رساله با تکیه بر روش توصیفی_تحلیلی، ابتدا تعاریف و تقسیم بندی های شخصیت به عنوان بخش تئوری ارائه شده است و در ادامه، رمان ساق بامبو مورد واکاوی قرار گرفته است.

حیطه ی ادبیات داستانی از جهت دارا بودن فضای گسترده و انعطاف بیشتر در ارائه ی مضامین مختلف اجتماعی، سیاسی، فکری و فرهنگی این امکان را برای ادیبان و نویسندگان فراهم آورده تا به ترسیم واقعیت های موجود در جامعه ی خود بپردازند. از این رو گفته شده که ادبیات آیینه ی تمام نمای جامعه است. چرا که تصاویر، شخصیت ها و حوادثی مشابه با آنچه که در جهان واقع وجود دارد را منعکس می کند. در این میان رمان بهترین نوع ادبیات است که جایگاه خود را به عنوان یک قالب ادبی برای ترسیم وقایع حیات یافته است. کشور مصرخاستگاه ادبیات داستانی به ویژه فن رمان نویسی در میان کشو رهای جهان عرب است. این نوع ادبی از مصر به سایر کشورهای عربی انتشار یافته است. آنچه باعث این پیشگامی مصر درزمینه ی رمان نویسی شده است برتری و تسلط مصر از لحاظ نبوغ فرهنگی، پیشینه ی تاریخی، موقعیت جغرافیایی، و تمدن دیرینه ی آن است. در این پژوهش به بررسی درون مایه ی دو اثر از نویسندگان شاخص مصر"نجیب محفوظ" و "عبدالحمید جوده السحار" پرداخته شده است. این دو اثر عبارت اند از؛ رمان "القاهره الجدیده" اثر نجیب محفوظ و "الشارع الجدید" عبدالحمید جوده السحار.

عناصر داستان یکی از معیارهای ادبی است که پیرامون اجزای تشکیل دهنده‌ی داستان بحث می‌کند و بر ساختار آن نقش موثری ایفا می‌کند همگی این عناصر داستان را به سوی هدفی که راوی در نظر دارد به پیش می‌برند و همگی با هم هماهنگ هستند و در سایه‌ی این هماهنگی است که هدف داستان تامین می‌شود. بر همین اساس می‌توان جنبه‌هایی از آثار داستانی را بررسی کرد. یکی از رمان‌های معاصر قطعه من اوروبا اثر رضوی عاشور است. این رمان، تاریخی، سیاسی و اجتماعی است که برشی از یک مرحله‌ی تاریخی و سیاسی مصر و مردم آن را در اختیار خواننده قرار می‌دهد. نویسنده هنرمندانه فضای حاکم بر جامعه‌ی وقت مصر را به تصویر کشیده است و از آغاز تا پایان داستان، صحنه‌های متنوعی از عدالت‌خواهی، مبارزه با ظلم و بیداد، عشق به وطن، استقلال‌طلبی و آرمان‌خواهی را ارائه داده است. عناصر داستانی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است عبارتند از: شخصیت و شخصیت‌پردازی، پیرنگ، زاویه دید، گفت‌وگو، صحنه، موضوع، سبک، درونمایه، نماد و نمادگرایی. از جمله نتایجی که در این پژوهش حاصل شده است این‌که، نویسنده در ورای عناصر رمان خود، به ویژه عنصر شخصیت، سعی در بیان اندیشه‌ها و اهداف خود دارد و به گونه‌ی صریح به یهود و مصائب و پیامدهای تشکیل دولت آن و بیان آوارگی و مظلومیتملت مسلمان فلسطین پرداخته است. همچنین از عنصر نماد در جهت جلب توجه مخاطب، جذابیت ادبی و بیان هر چه بهتر و موثر‌تر اندیشه‌هایش بهره برده است.

شتاخت معنا و محتوای قرآن کریم از همان دوران حیات پیامبر گرامی آغاز شد. واژگان قرآن دربردارنده معانی وسیعی است که انسان هر برا در آن به تفکر و کنکاش می پردازد، به معانی عمیق تری دست می یابد. تا کنون تلاش های وسیعی در فهم معنای آیات قرآن صورت گرفته است که یکی از این روش ها و پدیده ها پدیده چند معنایی الفاظ قرآن کریم است که در حدود قرن سوم هجری در میان محققان مطرح شد. چند معنایی یعنی این که واژه ای دارای چند معنا است که در آن واحد همه آن معانی در متن قابل تقدیر خواهد بود و می توان متن را بر آن حمل نمود. جزء 29 قرآن کریم دارای 11 سوره مکی است که عمدتا مشتمل بر موضوعات عقیدتی هستند. در این سوره ها 70 واژه چند معنا به چشم می خورد که هدف از این پژوهش تلاش در جهت تبیین آن ها و بررسی معانی متعدد آن در سوره های این جزء است. در این تحقیق حدود 35 تفسیر مختلف مورد بررسی قرار گرفت تا بر اساس آن ها بتوان معانی متفاوت ایُن واژه ها را استنباط و دریافت نمود. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای با ابزار فیش برداری است. نتایج نشان می دهد که در بعضی از تفاسیر به تمام معانی متفاوت واژه چند معنا پرداخته شده و همه آن ها بررسی شده اند در حالی که در تفاسیر دیگر فقط به چند نمونه از معانی اشاره شده است.

جهنم معروف ترین نام دوزخ است که 77 بار در قران آمده است. عذاب های جهنم به دو دسته جسمی وروحی تقسیم می شود. عذاب های جهنم که جسم جهنمیان را می رنجاند و شامل خوراک کشنده و بد بو؛ همچون زقوم، ضریع و غسلین و نوشیدنی های بسیار متعفن و سوزان؛ همچون صدید، آنیه، حمیم و غساق و لباسهایی از جنس آتش و قطران می باشد و عذاب های روحی که روح و روان جهنمیان را مورد عذاب قرار می دهد شامل دوری از رحمت پروردگار، حسرت خوردن، مورد تمسخر واقع شدن توسط بهشتیان، سرزنش شدن توسط خداوند و فرشتگان و دشمنی اهل دوزخ با یکدیگر است. آیات مرتبط با عذاب های جهنم دارای هم آیی واژگان و ارتباط با موضوع معین است که باعث انسجام و هماهنگی میان آیات شده است و با توجه به مضمون هر آیه با آیات قبل و بعد خودش که به نعمتهای بهشتی و آسایش در آن و از طرف دیگر به جهنم و عذاب های آن پرداخته اند، منجر به تقابل و تضاد در آیات شده است.

ادبیات تطبیقی از پایه های نقد جدید ادبی به شمار می آید که زمینه را برای خروج ادبیات بومی از انزوا و عزلت فراهم کرده و آن را در معرض افکار و اندیشه ها قرار می دهد. غزل یکی از انواع شعر غنایی است که مضمون عشق در آن به گونه ای بارز به کار گرفته شده است. عشق نیز در زندگی صفی الدین حلی و سعدی شیرازی جریان دارد و هر کدام به نوعی از آن بهره می برند. در تحقیق حاضر تلاش بر این است تا با به کارگیری شیوه ی تحلیل محتوا با رویکرد ادبیات تطبیقی مضامین عشق را در اشعار این دو شاعر بررسی نمود. نتایج نشان می دهد اگر چه حلی در میدان غزل گام نهاده و طبع خویش را آزموده اما نمی توان او را در این عرصه شاعری موفق قلمداد کرد و باید در مجال مدح و فخر جنبه ی شاعری او را جست. غزلیات شاعر سطحی و ساده می باشد که گاهی از حیث فنی نیز سقوط میکند. از طرف دیگر بیشتر غزلیات شاعر در شاخه ی مذکر آن و در وصف غلامان ترک میباشد که در پاره ای از موارد مغایر با ارزش های اخلاقی است. سعدی شیرازی از نوادر شعر فارسی و از غزل سرایان بزرگ قرن هفتم میباشد که با ظرافت و صراحت ویژه ای به سرایش غزلهای عاشقانه دست زده است.او بی هیچ پرده پوشی ای به مسئله عشق انسانی میپردازد و از توصیف زن و اندامهای او چشم پوشی نمیکند. پاره ای از ناقدان و سعدی شناسان از عشق او توصیفی مادی و زمینی دارند اما گروهی دیگر، غزلیات او را عرفانی تحلیل کرده و آن را در زمینه ادبیات عرفانی به شمار می آورند. شعر سعدی به خاطر محیط متنوع شیراز زیبا و دلنشین است، آرایه های بلاغی در غزل او فراوان است. صفی الدین حلی و سعدی شیرازی در پاره ای از عناصر و تصاویر دارای اشتراک و در برخی دیگر دارای اختلاف می باشند که این اختلاف به خاطر محیط جغرافیایی و فرهنگی دو شاعر است.

اصطلاح اغتراب دارای مفاهیم و مدلولات فراوانی است. به طوری که اندیشمندان عرصه علوم انسانی تعریف های متفاوتی از آن ارائه داده اند. احساس غربت به طور عمدی یا ناخودآگاه بر رفتار و گفتار افراد غربت زده تاثیر می گذارد، به ویژه اگر این افراد از گروه هنرمندان و شاعران باشند. تاریخ ادبیات عربی مملو از نمونه های فراوان غربت زدگی و جامعه گریزی است از جمله این افراد ایلیا ابوماضی شاعر مهجر و برجسته عرب می باشد. او در اشعارش مضامین زیادی را از شعر غربت سروده و توانسته است نام خویش را به عنو.ان شاعری غربت سرا در تاریخ ادبیات عربی ثبت نماید. همین مساله انگیزه ای شد تا در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای متن و ابزار کتابخانه ای به بررسی پدیده اغتراب در شعر این شاعر پرداخته شود.

رمانتیسم از جمله مکتب هایی است که در قرن هجدهم با شعار بیان آزاد احساساتی فردی، بازگشت به طبیعت، برون گرایی، نگرش تخیلی و مفاهیمی از این دست در مقابل تفکر خردگرایی کلاسیسم به پاخاست. این نهضت (رمانتیسم) توانست فرهنگ و اندیشه ی بسیاری از ملل مختلف جهان را تحت تاثیر آراء و عقاید خود قرار دهد. علی محمود طه شاعر معاصر مصری از جمله شاعرانی است که اشعارش دارای لطیف ترین مولفه ها و مفاهیم رمانتیکی است او علی رغم عمر کوتاهش توانست به خوبی از مظاهر رمانتیسم در اشعار خود به خوبی استفاده کند. توجه به طبیعت، یاس و اندوه، امید و شهود، شب و تاریکی، مرگ اندیشی، من شاعرانه (شخصیت)، اسطوره پردازی و نمادگرایی، آزادی و آزادگی، تمدن گریزی و شهرستیزی، یادآوری خاطرات کودکی و زندگی در روستا، احساس تنهایی و غربت، رنج و انسان محوری، شوق به وطن، عشق به زن، نوآوری و ایجاد تغییر در ساختار شعر از برجسته ترین مولفه های رمانتیسم در اشعار علی محمود طه می باشد.

این پژوهش به منظور بررسی چالش ای آموزشی درس عربی در شهرستان سروآباد از دیدگاه دانش آموزان و دبیران دوره متوسطه صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش را دبیران و دانش آموزان دختر و پسر دوره متوسطه شهرستان سروآباد تشکیل می دهد. برای انجام این پژوهش با دبیران شاغل در اداره آموزش و پرورش شهرستان مذکور که تعداد آنان 11 نفر بود ملاقات نموده و به صورت مصاحبه سوالات پرسشنامه از آن ها پرسیده شد. و با توجه به اظهارات آنان گزینه مناسب را انتخاب نموده اند. حجم نمونه به دست آمده برای دانش آموزان که تعداد آنان 1246 نفر بود از طریق فرمول کوکران تقریبا برابر تعداد 293 نفر بوده است. حجم نمونه نهایی پس از حذف پرسش نامه ناقص برابر 280 نفر بوده است. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه هایی مجزا بوده که برای دبیران و دانش آموزان مطرح گردید. پرسشنامه دبیران دارای 27 سوال 5 گزینه ای و پرسش نامه دانش آموزان دارای 31 سوال 5 گزینه ای بوده است. در این تحقیق به منظور گردآوری داده ها از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه استفاده شده است.

صور خیال یا به عبارت دیگر، اسالیب بیان بخشی از علوم بلاغت به شمار می رود که به گوینده این توانائی را می بخشد تا آنچه در ذهن دارد و یا با تکیه بر خیالش تصور می کند، با راهکارهای مختلف بیانی که هر یک دارای تاثیر، زیبای و جذابیت خاص خود است؛ ارائه دهد. استفاده از صورخیال توسط شاعران، ادیبان و هنرمندان امری غیرقابل انکار است و وقتی آثار این افراد را می خوانیم، می بینیم که این افراد برای بیان تجارب شخصی و عواطف گوناگون خود از اسالیبی زیبا و شگفت انگیز و از تعابیری جذاب و هنرمندانه که همان صورخیال بوده و در تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه نمود پیدا می کند؛ استفاده فراوانی کرده اند. پیامبر اکرم (ص) که فصیح ترین فرد از میان قوم عرب بوده و کلام ایشان در اوج قله رفیع بیان قرار دارد، توانسته اند برای بیان مقاصد و مفاهیم مورد نظر خویش بسیار عالمانه و هنرمندانه از صورخیال استفاده کنند تا جائی که در لابه لای احادیث و سخنان گهربار ایشان بسیار به تشبیه های زیبا، استعاره های عالی، مجازهای در حد حقیقت و کنایه های عمیق و پرمعنا برخورد می کنیم و همین امر سبب شده است، بلیغانی همچون جاحظ در کتاب «البیان و التبیین» و رافعی در «البلاغه النبویّه» و بسیاری از علماء دیگر در زمینه بررسی فصاحت و بلاغت پیامبر مطالب گرانبهای ارائه دهند. به صورت کلی می توان گفت: میزان استفاده پیامبر از هر کدام از صورخیال در «کتاب الإیمان» صحیح مسلم در یک سطح نیست بلکه دارای تفاوت های قابل توجهی است بدین معنا که ایشان برای بیان اهداف و مقاصد خویش در درجه اول بیشتر از صورت بیانی، تشبیه که محسوس کننده امور معقول است استفاده کرده اند و بعد از تشبیه استفاده ایشان از استعاره های بسیار زیبا و دلگیر فراوان است و بعد از آن مجاز و نهایتاً کنایه در کلام ایشان مورد استفاده قرار گرفته است و همگی این صور در کنار هم توانسته اند کلام ایشان را پربار و پرمعنا و زیبا و گرانبها و همچنین جذاب و ستودنی نموده تا جائیکه بررسی و توجه به آثار ایشان و بخصوص مطالعه اسالیب بیان در کلام ایشان، میزان موفقیت پیامبر و قدرت و جایگاه او را در میان دیگر بلیغان و نویسندگان نشان می دهد. این پژوهش به مطالعه و بررسی صورخیال در «کتاب الایمان» صحیح مسلم که یکی از کتابهای معتبر حدیث است و دربرگیرنده ی بسیاری از احادیث پیامبر بوده می پردازد و تمامی صو رخیال را

رمان مهم ترین و معروف ترین شکل تبلور یافته ادبی روزگار ماست که با گسترش آن ادبیات، پوشش اشرافی و اختصاصی خود را به دور انداخت و معنای آثار دگرگون شد و به تدریج فرد به نیروی خلاق و زندگی درونی و عاطفی و ویژگی های افراد جوامع مختلف آگاهی یافت، و رمان به این جایگاه نرسید مگر به واسطه ی استفاده درست و به جا از عناصر داستانی که خلق هر رمانی نیازمند چینش دقیق این عناصر است و موفقیت یا عدم موفقیت داستان در گرو میزان هماهنگی و انسجام میان اجزاء و نحوه ی به کارگیری آنها در داستان می باشد که انسجام و پیوند و تسلسل منطقی این اجزاء در عکس العمل خواننده نسبت به داستان و برقراری ارتباط با آن موثر است. توفیق حکیم نویسنده ی معاصر مصر خالق رمان های ماندگاری می باشد که هر یک تصویری از واقعیت های اجتماعی جامعه و به ویژه جامعه ی عرب و مصر که در حقیقت بازگوکننده ی ارزش ها و گرایش های طبقه ی متوسط مصری است، را ترسیم می نماید. یکی از این رمان ها «عصفور من الشرق» که روایتگر صحفه ای از زندگی خود توفیق و به نوعی یادداشت های روزانه ی وی در پاریس است بیانی از تقابل دو فرهنگ شرق و غرب است و در سال 1938 به رشته ی تحریر در آمد. این پژوهش ابتدا به بیان تعریفی از رمان، انواع و عناصر آن پرداخته و بعد از پرداخت به زندگی و آثار این ادیب فرزانه به بیان رمان مذکور و بررسی عناصر داستانی آن می پردازد.

چکیده شعر یکی از جایگاه های بارزی است که ادیب و شاعر در آن احساسات و دردهای ملّت خویش را بیان می کند. شاعران در دوره های مختلف تاریخ بشر، دردها و سختی های ملت خویش را بر دوش حمل نموده و در پی ترسیم چهره ی واقعی استعمارگران و مستبدان بوده اند. کشورفلسطین از سال 1948 م از سوی انگلیس، تحویل سازمان ملل متحد گردید و در پی اعلامیه ی" بالفور"، و کوچ یهودیان به این سرزمین، فلسطین وارد مرحله ی تازه ای از بحران شد. با ورود اسرائیل به فلسطین، دردها و سختی های این کشور مسلمان بیشتر شد که این امر منجر به شکل گیری ادبیات پایداری در آن گشت. شاعران فلسطینی نیز دوشادوش مردم به مبارزه علیه این رژیم غاصب پرداخته و با دست و زبان خویش مردم را یاری دادند. صالح محمود هواری یکی از این شاعران است که با وجود دوری از کشورش و آواره شدن به سوریه، اوضاع مملکت خویش را مدنظر داشته و به بیان جنایت های این رژیم اشغالگر پرداخته است. با بررسی شعر صالح هواری مشخص شد که شاعر به جلوه های مختلفی از ادبیات پایداری پرداخته که می توان به موارد زیر اشاره نمود: اختناق و نبود آزادی، ظلم و ستم، یاد مبارزان و مجاهدان، دعوت به مبارزه و پایداری، وطن، فلسطین و آزادی خواهی اشاره نمود. وی در شعر خویش از اسلوب رمزگرایی برای بیان اهداف خویش استفاده نموده است. شاعر از نمادهایی مانند پشه، نگهبان و دزد دریایی برای اسرائیل یاد نموده و از نمادهای دیگری مانند زیتون، انجیر و بادام و نخل و... برای فلسطین نیز بهره برده است. کلمات کلیدی: شعر، ادبیات پایداری، صالح محمود هواری، اسلوب رمزگرایی

صحیفه سجادیه در برگیرنده 54 دعا است که تنها شامل راز و نیاز با خدا وبیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه دریایی بیکران از علوم و معارف اسلامی است که ظریف ترین مباحث خداشناسی، هستی شناسی، عالم غیب و فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر و اهل بیت علیهم السلام، فضایل و رذایل اخلاقی، حالات خاص انسان، شیوه های شیطان در گمراه ساختن مردم، گرامیداشت اعیاد و یوم الله های مختلف، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی و سیره، توجه دادن به مظاهر قدرت پروردگار، یادآوری نعمت های مختلف خداوند و وظیفه شکر و سپاس، آیات آفاقی و انفسی پروردگار، ادب و آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز و عبادت و ... دهها موضوع مهم دیگر مطرح است. قالب، قالب دعا و نیایش است ولی مضمون، تبیین دین و ارزش های اخلاقی و معارف قرآنی و وظایف عبادی و آداب بندگی است. در بخش ارتباط با خداوند، طبق مقتضای زمانهای مختلف و احوال گوناگون دعاهایی بیان شده است. برخی دعاهای آن سالی یکبار، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان، و برخی هر ماه یکبار، مانند دعای دیدن هلال، و برخی در هفته و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده است. آنچه ذکر شد بخشی از عناصر مهم صحیفه سجادیه هستند, هر یک از این عناصر به شیوه ای دلنشین و ادیبانه در صحیفه آمده اند و شناخت زیباییهای بیانی این عناصر ما را در شناخت مفهوم صحیفه یاری می دهد. صحیفه سجادیه آکنده از دعاها ونیایش های عرفانی است که با نکات بلاغی شگفت انگیزی در آمیخته شده اند. با توجه به اینکه مضامین والای صحیفه سجادیه معنوی و آن جهانی هستند شناسایی وشناشاندن تصویرگری هایی که عموماً مبتنی بر ماده واین جهانی هستند در فهمیدن و فهماندن مراد و مقصود صحیفه بسیار به کار می آید.در این تحقیق زیباییهای ادبی وتصویر گریهای دلنشین در صحیفه سجادیه نشان داده می شود.

یکی از مباحث مهم فقه اللغه در طول تاریخ پژوهشگران را به خود مشغول کرده فروق اللغه می باشد. قرآن که معجزه جاوید الهی است به این موضوع توجه کرده و مخاطبان را به فهم تفاوت موجود میان واژه ها تشویق نموده است. سه مفهوم فکر، ذکر و شکر نقشی اساسی و مهم در انتقال مفاهیم قرآن کریم دارند. در این پژوهش سعی شده پس از تعریف فروق اللغه، ترادف و تفسیر موضوعی به تحلیل مفاهیم فکر، ذکر و شکر از منظر لغت شناسی و سپس در قالب تفسیر موضوعی پرداخته شود.

معروف رصافیاز شاعران کلاسیک و انقلابی دوران معاصر است .نام رصافی قرین حوادث سیاسی واجتماعی تاریخ معاصر عراق است زیرا او دربیشتر حوادث کشورش نقشی فعال داشت . رصافی شعرش را در خدمت به کشورش قرار دادو او به مبارزه با استعمار و استبداد پرداخت. شاید مهم ترین موضوع اجتماعی دیوان او فقر و محرومیت باشد .

ادب مهجر تاثیر زیادی بر ادبیات عرب گذاشته است تا جایی که آن را از قید و بند قدیم رها کرد. گس از مهاجرت ابوماضی به آمریکا تغییر شگرفی در ادبیات وی بوجود آمد. تامل در حقیقت هستی و انسان، زندگی و مرگ، روح ساری در اکثر موضوعات شعری وی شد. و عشق به انسانیت با شخصیت وی در آمیخت. این پایان نامه در صدد کشف نوآوری های او می باشد.

جبران شاعر لبنانی زعیم ادبیات مهجر شمالی است وبیشترین مضامین انسانی را در نوشته های خود به تصویر کشیده است. انسان دوستی وی مبانی متعددی دارداز جمله تصوف و عرفان . تصوف وی به شکل بارزی در ایمانش به وحدت وجود و اصل محبت تجلی می یابد

تمرد یکی از جلوه های بارز شعر نو در عراق محسوب می شود. این پدیده بیشتر در قرن بیستم و با ظهور پیشگامان عراق (نازک المائکه، بدر شاکر السیاب، عبدالوهاب البیاتی و بلدالحیدری) پدیدار شد. تقلید صرف ساختار سنتی، آشنایی با مکتب رمانتیسم و موقعیتهای سیاسی و اجتماعی جامعه عراق باعث شد تا شاعران مذکور به تمرد روی بیاورند. آنها این جلوه ادبی را به سه گونه تمرد ادبی، سیاسی و اجتماعی در شهر خود به تصویر کشیده اند. تمرد آنها در شکل موجب ظهور «قصیده النثر» شد و در محتوای شعر موجب هوشیاری و بیداری مردم عراق و ارتقای بینش اجتماعی طبقات مختلف اجتماعی گردید. این شاعران در ایجاد نوآوری متحمل رنجهای زیادی از قبیل زندان، تبعید، آواردگی و غربت شندند، لذا ترس، تنهایی، غم و اندوه و بیشتر اشعار آنها سایه افکنده است. این شاعران توانسته اند که مضامین و مفاهیم واقع گرایانه را در قالب تمرد بیان کنند و در کالبد شعر مدرن روح تازه ای بدمند. آنان به خاطر اوضاع سیاسی نامطلوب از اسطوره و رمز و اسلوب تکرار در اشعار خود استفاده نمودن و توانستند شعر نو را چنان متحول نمایند که بتواند به بخش مهمی از دغدغه های روزگار مدرن پاسخ دهد.

قصه ی شعری قصه ایست در قالب شعر و یا شعری است که به صورت داستانی مطرح می شود، که هم از لحاظ طولی نسبت به قصه محدود تر و هم توانایی بیان یک داستان را داراست. این فن از دیرباز در شعر عرب به کار رفته و می رود، سیاب نیز از این فن در شعر خود بهره برده است و به گونه ای دلپذیر و شاعرانه داستان هایی را در اشعار خود گنجانده است به گونه ای که بر غنای شعر وی افزدوه است. قصه های شعری سیاب در زمینه های مختلفی سروده شده است که شامل قصه های اسطوری، اجتماعی، سیاسی، دینی و عاطفی می باشد. این داستان ها علاوه بر نگرش واقع گرایانه به جنبه های مختلف زندگی، مصلحانه و منتقدانه نیز میباشد. سیاب این داستان ها را از منابع مختلفی همچون قرآن، اساطیر، رخداد های واقعی جامعه، و خاطرات زندگی شخصی خود، ساخته و پرداخته است. این داستان ها نشان از آگاهی زیاد شاعر و توانایی وی در مرتبط نمودن دو فن شعر و داستان است که به خوبی می توان تعهد و اصلاح طلبی و انقلابی بودن او و همچنین عاطفی بودن او را در این گونه اشعار لمس کرد. کلمات کلیدی: سیاب، شعر معاصر عراق، قصه، شعر، دین، اجتماع

نحویان بالاتفاق معتقدند قرآن مصدر و منشا بنای اصول و قواعد نحوی است. مکاتب مختلف نحوی هر کدام به طریقی از منبع فیاض قرائات قرآنی در رابطه با تدوین و تایید قواعد نحوی خویش اثر پذیرفته اند. اما مکتب نحوی کوفه در این زمینه بیشتر از دیگر مکاتب نحوی به قرائات مختلف قرآنی استشهاد نموده است. کوفیان از قرآن در برابر خود افقهای تازه ای گشودند و همه قرائات قرآنی را بدون تاویل پذیرفتند. ازآنجایی که کوفیان اهل فلسفه و منطق نبودند لذا بر خلاف بصریان قرائت قرآنی را که اساس آن نقل و روایت می باشد بر قیاس ترجیح داده و قواعد نحوی مکتب خویش را بر پایه آن استوار نمودند. قرائات مختلف قرآنی به طرق مختلفی بر نحو کوفه تاثیر گذار بوده که غالبا در وضع و تایید نحو کوفی نحویان را یاری داده است این تحقیق به بررسی تاثیر قرائات قرآنی بر نحو کوفی پرداخته و طزق مختلف تاثیر گذاری قرائت بر نحو کوفی را با ارائه شواهد مختلف بیان می دارد.

صلاح عبد الصبور از پیشگامان شعر معاصر عربی از جمله شاعرانی است که با خوانش دقیق میراث و درک صحیح عناصر آ ، توانسته با بهره گیری از این سرچشمه جوشان، اشعار خویش را به آینه تمام نمایی از وضعیت انسان ودنیای معاصر تبدیل کند . میراث ادبی در شعر عبدالصبور میراثی شمولی است و تمام حوزه های انسانی را در بر می گیرد از جمله:شعر عربی از دوره جاهلی تا دوره معاصرباشخصیتها ،موضوعات وسبکهای مختلف ، تصوف و شخصیتهای چون حلاج ، بشر حافی و ابن عربی، میراث دینی قرآن و شخصیتهای برخی پیامبران ،کتابهای چون هزار و یک شب و شخصیتها و حوادث آن .

سیر تطور رثا از عصر جاهلی تا اموی

مکتب ادبی رمانتیسم که در اواخر قرن هجدهم در اروپا ظهور پیدا کرده به احساسات و عواطف توجه خاص دارد وبه طبیعت وپدیده های ان توجه ویژه دارد. جبران خلیل جبران نویسنده و فیلسوف لبنانی در اثر رفت وآمد با ابای غربی وتحت تاثیر آنها وباتوجه به اینکه این مکتب باشرایط روحی او تناسب بیشتری داشت ، داستانهایش را سرشار از موضوعات واصول این مکتب ارائه داد . باوجودی که داستانهای او در قالب مکتب رمانتیسم نوشته شده ، بااین حال واقعیات جامعه آن روز را به خوبی بیان نموده وبرای حل آنها تلاش بسیاری نموده است .

چکیده شعر معاصر عربی به لحاظ رویارویی با اوضاع نامساعد سیاسی – اجتماعی عصر خود سرشار از مضامین حزن انگیز است.این نوع از مضامین به شکل برجسته ای در شعر رمانتیک بروز می یابد.در واقع حزن حاکم بر اشعار این مکتب ،توصیفات روح افزایی که از طبیعت ارایه می دهد و انقلاب آن بر علیه تقالید ادبی پیشین علل گرایش مطران به مکتب رومانتیک را تشکیل می دهند. در این میان پدیده حزن جایگاه ویژه ای می یابد و بیش از نیمی از دیوان وی را در بر می گیرد. شکست های پیاپی وی در زندگانی فردی اش همچون غربت عشق ورشکستگی مالی و بیماری جسمانی همچنین د رک درد و رنج اجتماعی که در آن می زیست همچون استعمار اجانب، جهل هم میهنان و وفات آشنایان اساسی ترین علل راه یابی حزن به دیوان شعر مطران را تشکیل می دهند. نمود این حزن را به گونه کاملا ملموس آن هنگام که به وصف طبیعت می پردازد و از میان عواطف نفسانی خویش تنها عاطفه اندوهش را به گستره بیکران طبیعت نسبت می دهد و نیز در داستان های منظوم عاطفی و سیاسی که در اغلب موارد به مرگ قهرمانان قصه می انجامد، مشاهده می کنیم . با آنکه حزن از اساسی ترین عناصر شعری و فکری حاکم بر دیوان مطران است ناقدان عرب تنها در سطوری پراکنده اشاراتی محدود بدان نمو ده اند. واژگان کلیدی : شعر معاصر عربی، رومانتیک، خلیل مطران، حزن.

شعر نو عرب در رویکرد متحولانه اش از شرایط و اوضاع نابسامان و بحران منطقه ای و جهانی، از جمله وقوع جنگ جهانی دوم، مسئله فلسطین و شکسته های مادی و معنوی قوم عرب متاثر بوده است. از اینجاست که احساسات رومانتیکی برای بیان واقعیت موجود رنگ باخته و واقع گرایی جای آن را اشغال نموده است دیگر اوزان خلیلی و قالب های خشک و کلاسیک شعری در بیان واقعیت های موجود برای شاعر ناکار آمد نشان داده و شاعر درصدد تمرد علیه اوزان قدیم و ایجاد اسلوب های جدید برآمد و نیز ضرورت بازنگری میراث در رویارویی با چالش ها در ابعاد مختلف آن در عصر نگرای برای شاعر ضرورتی اجتناب ناپذیر جلوه می کند. از شاخصه های شعر نو عربی می توان به تعامل با سنت و میراث ادبی قومی و جهانی اشاره کرد که به شیوه های گوناگون و به انگیزه متعدد انجام یافته است. از جمله این شیوه ها به کارگیری رمز، اسطوره، قصه های داستانی، شخصیت های برجسته تاریخ ساز است. این تعامل را می توان از زوایای مختلف و از منظر های متعدد مورد بررسی قرار داد: مانند میراث ملی و جهانی، میراث اساطیری، و زاوی نقاب که اسلوب بلاغی شناخته شده ای در ادبیات شرق و غرب است. در این اسلوب صدا یا من شاعر در صدا و من قهرمان و شخصیت یکی می شود، به گونه ای که صدای دیگری به صدای شاعر تبدیل می شود. در میان شاعران معاصر عربی، عبد الوهاب البیاتی اولین شاعر عربی است که به طور گسترده از این اسلوب استفاده کرده و توانسته است از سیطره ی احساسات رومانتیکی رهایی یابد و شعرش را به متن بازی برای حضور شخصیت های تاریخی قرار دهد. او در این تکنیک تحت تاثیر عواملی مانند إحیاء سنت، التزام نقاب از جمله منبع ادبی، اسطوری، صوفی، دینی، توانسته قرائت تازه ای از سنت ارائه دهد و با پیوند دادن گذشته و حال، هم دیدگاه خویش را درباره مسایل سیاسی و اجتماعی بیان کند و هم از مشکلات و تجارب شخصی خویش سخن بگوید. با مطالعه اشعار او سوالاتی چند در ذهن متبادر می شود که مهمترین آنها عبارت است از: چه عواملی شاعر را وادار نموده تا برای بیان اندیشه ها و تجارب خود از فن نقاب استفاده نماید؟ و میراث ادبی فرهنگی عربی و نیز میراث تاریخی جهان تا چه حد شاعر را دربیان موضوعات یاری نموده است؟ .