یداله پشا آبادی

قصه ی مجنون لیلی، داستان عشق عفیف دو جوان به نام های قیس بن ملوح و لیلی بنت مهدی از قبیله ی بنی عامر بوده که در دوره ی اموی و در سرزمین حجاز روی داده و در نهایت به فراق و عدم وصال آنان ختم شده است. در این داستان قیس جوانی زیبا و خوش ذوق است که از همان دوران کودکی و هنگامی که همراه با لیلی گوسفندان را به چرا می بردند، عاشق یکدیگر می شوند. قیس بر اثر شور و هیجان عشق، راز علاقه ی خود به لیلی را بر زبان می آورد و این کار باعث خشم خانواده ی لیلی شده و اجازه ی ازدواج او با قیس را نمی دهند. یکی از داستان های عاشقانه ی فولکلوریک کردی، داستان مم آلان است که اسکار مان، مستشرق آلمانی آن را از زبان رحمان بکر مکریانی و در کتاب «توحفه ی موزه فه رییه» جمع آوری کرده است. در فولکلور کردی، مم آلان داستان دل دادگی مم، تنها پسر پادشاه یمن است که علی رغم میل پدر و مادرش عاشق زین، خواهر میر زین الدین، حاکم شهر جزیر می شود. احمد خانی شاعر بلندآوازه ی قرن هفدهم ادبیات کردی کرمانجی نیز این داستان عاشقانه را در شاهکار ادبی خود تحت عنوان «مم و زین» به نظم درآورده و اگرچه در منظومه ی خود به داستان فولکلوریک «مم آلان» نظر داشته، اما به کلی آن را دگرگون ساخته و از نو آن را نوشته است. احمد خانی در منظومه ی «مم و زین» تنها به روایت داستان عشق عفیف این دو عاشق اکتفا نکرده، بلکه بسیاری از دغدغه های فکری، فلسفی، معرفتی، ملی و هستی شناسانه ی خود را در آن بیان کرده است. تا کنون پژوهش های زیادی به صورت جداگانه در مورد این دو داستان و اثر، صورت پذیرفته اما تا به امروز هیچ گونه پژوهشی در زمینه ی تطبیق بین این دو اثر ارزشمند آن هم از منظر عشق عذری صورت نگرفته است. بر همین اساس در پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی - تحلیلی ادبیات تطبیقی و مکتب آمریکایی آن به بررسی چگونگی بازتاب حب عذری و تفاوت و شباهت های آن در دو اثر مذکور پرداخته خواهد شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که در هر دو داستان ویژگی های حب عذری چون: پاکی، وفاداری، دوری از هوا و هوس، متحمل شدن سختی های ناشی از عشق، آشفتگی عاشقان، مرگ در راه عشق و ... پدیدار شده است. با این تفاوت که پایان داستان مم و زین بر خلاف داستان مجنون لیلی، به یک عشق الهی و حقیقی ختم می شود و عشق مجازی در آن به عنوان پلی برای رسیدن به عشق حقیقی معرفی شده است. بر این اساس، داستان مجنون لیلی صرفا یک داستان عاشقانه، اما مم و زین یک داستان عاشقانه و همچنین عرفانی است که نمود حب عذری در آن بیشتر و عمیق تر می باشد.

عدالت خواهی و ظلم ستیزی از جمله خصوصیات و گرایش هایی است که خداوند به صورت فطری در درون انسان ها به ودیعه گذاشته است و انسان های آزادی خواه به عنوان یک مطلوب و آرمان، به دنبال برقراری عدالت بوده اند و با ظلم و ستم مبارزه نموده اند. شعرا و ادبا با توجه به اینکه در میان مردم و درد آشنای آن ها بوده اند بر اساس شرایط موجود جامعه، به جنبه های مختلف این موضوع پرداخته اند و برای برقراری عدالت و مبارزه با ظلم و ستم متحمل درد، رنج و مشکلات فراوانی شده اند. جمیل صدقی زهاوی یکی از شاعران إحیاء است که برای دفاع از حقوق سیاسی و اجتماعی مردم به پا خاست. دیوان اشعار وی مملو از مضامین سیاسی، اجتماعی و دفاع از حقوق مردم است. قانع از جمله شاعران شهیر ادبیات کُردی است که به خاطر دفاع از حقوق فقرا و مستمندان جامعه به شاعر «چه وساوه کان» مشهور است. با توجه به اینکه این دو شاعر در یک دوره با خصوصیات و ویژگی های سیاسی و اجتماعی مشابهی می زیسته اند، مضامین شعری آن-ها بسیار مشابه است و اوضاع سیاسی و اجتماعی آن دوران سبب شده است که آن ها به مضامین ظلم ستیزی و عدالت خواهی روی بیاورند و از توان شعری خود در این مسیر بهره ببرند. این پژوهش بر آن است که عدالت خواهی و ظلم ستیزی را در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، در دیوان اشعار جمیل صدقی زهاوی و محمد کابلی مریوانی بر اساس مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی بررسی کند و افکار و اندیشه های آنان در مورد عدالت و عکس العمل آن ها در مورد ظلم و ستم و نابرابری را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. کلمات کلیدی: ادبیات تطبیقی، عدالت خواهی، ظلم ستیزی، جمیل صدقی زهاوی، محمد کابلی مریوانی.

برای نقد و تحلیل درست رئالیسم باید زوایای گوناگون این مکتب را در آثار نویسندگانی از نقاط مختلف جهان، مورد نقد و مداقّه قرارداد. در این پایان-نامه به بررسی مولّفه های رئالیستی آثار نجیب محفوظ مصری «آغاز و انجام» و «خانۀ بدنام») و زویا پیرزاد «چراغ ها را من خاموش می کنم» و «مثل همۀ عصرها» پرداخته شده است. مکتب ادبی رئالیسم یا واقع گرایی در قرن نوزدهم تحت عواملی، در فرانسه به وجودآمد و سپس به سایر کشورها از جمله مصر و ایران راه پیداکرد؛ از این-رو برای فراهم شدن بسترهای لازم برای نقد رئالیسم آثار یادشده، به مبانی، ساختار، عوامل پیدایش و مولّفه های رئالیسم پرداخته شده است و در ادامه به سیر رئالیسم درادبیّات داستانی جهان، به صورت موردی، مصر و ایران،توجّه شده است. پس از آن، مولّفه های چهار اثر برگزیدۀ رئالیستی، از دو نویسندۀ مورد نظر را مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته است. نتایج این بررسی نشان می-دهدکه نجیب محفوظ و زویا پیرزاد برای روایت داستان-هایشان از مولّفه های رئالیستی مانند: توصیف و تشریح جزئیّات، گزارش دقیق گفت وگوها، ردّ عامل تصادف و تجسّم واقعیّت ها استفاده کرده اند. همچنین این نتیجه حاصل شد که در آثار محفوظ و موضوعاتی که او به آنها پرداخته است، فضای رئالیسم اجتماعی و انتقادی حاکم است، او موقعیّت ها و شخصیّت هایی باورپذیر، که برخاسته از زندگی اجتماعی هستند و در جدال و کشمکش با اجتماع و مصائب آن هستند، تصویر کرده-است. امّا واقع گرایی پیرزاد، به واقع گرایی روان شناختی شبیه است وسبک نویسندگی او با توجّه به شیوۀ به کارگیری مولّفه ها و برجسته کردن برخی از این ویژگی ها ترکیبی از سبک نوشتاری مدرن و رئالیستی است.

ناتورالیسم یا طبیعت گرایی، در اصل اصطلاحی است که از فلسفه به ادبیّات راه یافته است. این مکتب احساس، عاطفه و تخیّل را کنار هم گذاشته و به واقعیّت های طبیعت و اصول قانونی و علمی تکیه دارد. مکتب ناتورالیسم، در سال های پایانی سدۀ نوزدهم پدید آمد. امیل زولا، نویسندۀ فرانسوی، تورگنیف، نویسندۀ روسی و جورج الیوت نویسندۀ انگلیسی، از پیشگامان این مکتب بودند. در ایران، صادق چوبک نمایندۀ این مکتب شمرده می شود و در ادبیّات عرب هم عبدالرّحمن منیف از نویسندگانی است که در آثارش کاربرد این مکتب نمایان است. هدف این پژوهش بررسی رمان های صادق چوبک و عبدالرّحمن منیف از منظر شیوۀ روایت ناتورالیستی می باشد. نگارنده می کوشد ابتدا با استفاده از روش کتابخانه ای و سندکاوی، پیدایش مکتب ناتورالیسم و تاثیرپذیری دو نویسنده از این مکتب را بررسی کند؛ سپس به تحلیل تطبیقی آثار دو نویسنده از نظر شیوه های روایت بپردازد. بررسی ها نشان می دهد که هر دو نویسنده اگرچه رئالیست و واقع گرا هستند امّا از مولّفه های مکتب ناتورالیسم نیز در آثارشان تاثیر پذیرفته اند و شیوۀ روایتشان نیز ناتورالیستی است.

هر نوشتاری برآمده از ذهنیّت نویسنده خویش، ارتباط او را با عینیّت زیستی اش به نمایش می گذارد و تصاویری که از جانب او ترسیم می شوند بیانگر نگرش فلسفی ـ هنری چشم و ذهن او می باشد. علاوه بر مسائل ذاتی انسانی که زمان و مکانی نمی شناسد و همیشۀ وجودی انسان را درگیر می سازد وجود مشترکات تاریخی و فرهنگی می تواند موجد اشتراکاتی در آفرینش ذهنی هنرمندان باشد که مهم ترین بخش آن تصاویری است که از جانب ایشان خلق می شود. حسین منزوی به عنوان نماینده شعر معاصر ایران و ابراهیم ناجی به عنوان نماینده شعر معاصر عربی، در عین آن که ویژگی های خاصّ شعری خود را دارند؛ برآمده از سنّت های شعری و درهم تنیدگی خاصّ مسائل فرهنگی در دو حوزۀ بزرگ ادبی جهان می باشند. این دو شاعر معاصر با بینش رمانتیستی خویش در باب عشق و حیات اجتماعی انسان در عین این که تحت تاثیر امواج مدرنیته و خصوصاً انقلاب های هنری این قرن هستند، به سنّت های شعری پیش از خود نیز وابستگی دارند. شناخت تاثیر و تاثّر ایشان، بدون تحلیل داشته های ایشان از سنّتی که در آن بالیده اند امکان پذیر نمی باشد. در این پژوهش کوشش شده است که نخست درک معنای تصویر و الزامات معنایی آن در سنّت غربی و اسلامی تبیین شود. در ادامه، ضمن پرداختن به سیر تطوّر مفهوم تصویر در این دو سنّت، به مقایسۀ تطبیقی مشترکات تصویری ایشان پرداخته می شود تا در نهایت بتوان به زیربنای ذهنی ای که خالق این تصاویر بوده، نزدیک شد.

تحلیل جامعه شناسی آثار ادبی نقش مهمّی در شناخت و تبیین اوضاع اجتماعی هر جامعه ای دارد. «سیمین دانشور» و «نجیب محفوظ» هر دو از بهترین نویسندگان و روشنفکران معاصر ایران و مصر هستند که آثار زیادی در حوزۀ ادبیّات داستانی نوشته اند و به بسیاری از مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مانند: انسداد سیاسی، فقر اندیشه، سلب آزادی، برخورد فرهنگ شرق و غرب، تبعیض، استبداد داخلی، استعمار و استثمار خارجی، جهل و بی سوادی، خرافات و باورهای عامیانه، وضعیّت زنان و... اشاره کرده اند، لذا این پژوهش با تحلیل جامعه شناسی رمان هایی از این دو نویسنده، سعی در تبیین هر چه بهتر اوضاع اجتماعی این دو جامعه دارد.

ادبیات تطبیقی یکی از شاخه های نقد ادبی است که به سنجش آثار، انواع، سبکها، عناصر، دوره ها و چهره های ادبی و به طور کلی مقایسۀ ادبیات در مفهوم کلی آن در دو یا چند فرهنگ و زبان مختلف می پردازد. یکی از جنبه های مورد تحقیق ادبیات تطبیقی، بررسی مضامین مشترک ادیبان است. در این پژوهش که بر اساس روش کتابخانه ای و سندکاوی صورت گرفته است، ابتدا اشعاری که متضمن معنا و مفهوم اتّحاد است، در دو دورۀ مشروطه و نهضت،... تحلیل و بررسی شده است و سپس به تطبیق و مقایسۀ آنها در دو دوره مزبور پرداخته شده است. در پایان نتیجه به دست آمده این است که تشابه چشمگیر تحولات سیاسی، اجتماعی و ادبی عصر نهضت عرب و مشروطه، باعث همسانی آمال و آلام شاعران این دوره ها از جمله دغدغۀ اتّحاد و همبستگی و تجلی آن در اشعارشان شده است؛ همچنین این شاعران مفهوم اتّحاد و همبستگی را یکی از مضامین شعری خود قرار داده تا بتوانند با توجّه به جایگاه و نقش خود در جامعه، هموطنان خود و دیگر مخاطبان خویش را به این امر مهم دعوت نمایند و بدین وسیله زمینه های عمران و آبادانی وطن را فراهم نمایند و توطئه های داخلی وخارجی را خنثی کنند.

یکی از مسائلی که در ادبیات تطبیقی دارای اهمیت بوده و مورد بررسی قرار گرفته است، مکتب ناتورالیسم و تاثیر آن بر آثار شاعران معاصر بوده است. دو ملت ایران و عرب در طی روابط تاریخی با کشورهای اروپایی از این مهم بی بهره نبوده اند . آثار ارزشمندی را مطابق با اندیشه ها و نظریه های این مکتب عرضه کرده اند. سعدی یوسف و نادر نادرپور از شاعران معاصر عراق و ایران هستند که با تکیه و توجه به این مکتب به بیان اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی و فضای حاکم بر جامعه و طبیعتی که در آن زندگی می کنند، پردخته اند و مضامین نو را به تصویر کشیده اند. این پژوهش به بررسی تطبیقی نمودهای مکتب ناتورالیسم و شیوه های بازتاب آن در اشعار این دو شاعر نامدار ایرانی و عرب عراقی پرداخته است و با استفاده از روش کتابخانه ای و سندکاوی، پیدایی این مکتب و تاثیر آن بر دو ادبیات را بررسی کرده و سپس مطابق با مفاهیم و مبانی مرتبط به تحلیل تطبیقی آثایر و شاعرانگی های این دو شاعر پرداخته است.

ساختار جمله ها در دو زبان فارسی و عربی شباهتها و تفاوتهایی با هم دارند. با توجه به روابط و تبادلهای تاریخی بین این دو زبان از روزگاران گذشته از لحاظ نحوی تاثیرهایی بر همدیگر داشته اند. این امر ساختار برخی جمله ها را در دو زبان به هم نزدیک و شبیه ساخته است. از سوی دیگر با توجه به اینکه به لحاظ ریشه ای از هم جدا هستند، ناگزیر تفاوتهایی نیز با هم دارند. در این پژوهش کوشش شده است که جایگاه های دستوری در هر دو زبان بررسی گردد و نزدیکی ها و شباهتها و دوری ها و تفاوتهای جایگاه های دستوری کلمات با هم تطبیق داده شود. از این رهگذر نقاط قوت و ضعف زبانها و تفاوتها دلالی و بلاغی آنها تبیین شده است.

ادبیّات تطبیقی، مطالعه ی داد و ستدهای ادبی و فرهنگی ملل مختلف در دوره ها و مقاطع زمانی-تاریخی گوناگون است. ادبیّات تطبیقی، تحقیقی زوجی میان دو مولف یا دو نظام ادبی، فراسوی مرزبندی های ملّی یا تاریخی یا زبانی است که به کشف ارتباط ها، تحلیل و توضیح همانندی های آثار ادبی می پردازد. این پژوهش سعی در، روبه رو قرار دادن دو رمان معاصر بوف کور اثر صادق هدایت و فصل مهاجرت به شمال اثر طیّب صالح، از منظری مشخص داشته است. به همین منظور ضمن معرفی اجمالی زندگی، آثار و اسلوب نویسندگی صادق هدایت و طیّب صالح، به مقایسه ی تطبیقیِهمانندی ها از جمله جلوه های پسااستعماری، شیوه ی روایت و برخی جنبه های سورئالیسم در دو اثر مذکور پرداخته است. همچنین بر مبنای روابط ادبی-فرهنگی بین ملّت ها،به تاثیراحتمالی دل تاریکی اثر جوزف کنراد بر این دو رمان و وجود درونمایه ی مشترک در هر سه رمان اشاره شده است.

سنایی بزرگترین شاعری است که در اوایل قرن ششم وعظ را در اشعار خود به کمال رساند. وی معانی حکمی و عرفانی آمیخته به اندرز را با عبارت فصیح و خیالات عالی و تعبیرات کم نظیر خود همراه کرده و در بسیاری موارد چنان با بیان شیوا و معجزه آسای خود موثر ساخته که کمتر می توان قصیده ای از اینگونه قصاید او خواند و بی تاثر به پایان رسانید. از سوی دیگر در زبان و ادبیات عربی، ابوالعلا صاحب هوشی بی مانند و افکاری بلند است که برای ایجاد آثار بدیع که آفرینش آنها از دیگر مردم ساخته نبود، توانایی داشته است. به همین سبب چون به امتیاز و برتر خود از دیگران آگاه بوده، نفس خود را بزرگ می شمرده و برای خود ارزشی بالاتر از سایر مردم قایل بوده است. بدون تردید چنین شاعری با چنین تفکری در آثار خود، اشعار حکمی زیادی به کار برده است و به نوعی شاعر حکیم به شمار می آید. معری و سنایی در روزگاری به سر می بردند که آشفتگی سیاسی و اجتماعی در آن بیداد می کرد تا جایی که سیاهترین صفحات تاریخ برای دو ملت ایران و عربی در همین برهه زمانی رقم خورده است. با واکاوی اندیشه های این دو شاعر گرانمایه درمی یابیم که مضامین حکمی، چاشنی و بنمایه اصلی سروده های آن دو می باشد و در اندیشه های حکمی این دوشاعر شباهتهای زیادی به چشم می خورد و به این نتیجه می رسیم که جهانبینی سنایی در این گونه اشعار مثبت و خوشبینانه است ولی معری از جهانبینی منفی و بدبینانه ای برخوردار بوده است.

بحتری شاعر خوش ذوق و صاحب نام عرب با تاثیرپذیری از شاعران جاهلی و اموی قصاید زیبایی در باب طبیعت سروده است. او با بهره گیری از معانی سنتی و بیان آنها در قالب جدید گوشه ای از حوادث اجتماعی ، خوشگذرانی و عیاشی های دوره عباسی را به تصویر کشیده است. خاقانی نیز دانشوری است که بر پایه پندار جهان را می آزماید و می شناسد و به جرات می توان گفت که صحنه آسمان و مناظر افلام و طلوع و غروب آفتاب و ستارگان، باشکوه تر و زیباتر از آنچه استاد شروان مصور و مجسم ساخته است در هیچ اثر دیگری منعکس نشده است. دراین پایان نامه کوشش شده است تا برجسته ترین توصیفات این دو شاعر از طبیعت و عناصر و اجزای آن و نیز نکات مشترک آنها در نگاه به طبیعت و تفاوتهایشان مورد بررسی قرار گیرد.

در دوران معاصر جه در زمان مشروطیت و جه در زمان نهضت در کشورهای عربی، در پی عوامل متعددی، نویسندگان و شاعرانی ظهور کردند که نقش ارزنده ای در بازتاب مشکلات اجتماعی و بیداری مردم به عهده داشتند؛ از جمله این شاعران می توان به فرخی یزدی و حافظ ابراهیم اشاره کرد. این دو از شاعران متعهد و دلسوزی بودند که سراسر زندگی خود را وقف انعکاس مشکلات مردم کردند. این تلاش و کوشش آنها، در جهت برطرف شدن مشکلات و بحرانهای سیاسی و اجتماعی زمان خود و همچنین روحیه مباره طلبی و انتقادی آنها در برابر اموری که به نفع مردم نبوده است، از جمله اوضاع نابسامان داخلی وجود استعمارگران خارجی، باعث گردیده است که این دو به عنوان شاعر ملی و شاعر مردم، مشهور گردند. در این تحقیق کوشیده ایم که افکار و اندیشه های این دو شاعر را در مسائل اجتماعی به شیوه ادبیات مورد مقایسه قرار داده و دیدگاه های هر یک را بیان کنیم.

ادبیّات مقاومت در جهان معاصر، از انواع شناخته شده و مورد توجّه نویسندگان و شاعران مختلف است. سیّد حسن حسینی و محمود درویش از چهره های آشنا در ادبیّات مقاومت ایران و عرب هستند که به میزان قابل توجهّی از انواع مختلف نماد در شعرشان استفاده کرده اند. بررسی نمادها در یک اثر ابی، باعث شناخت بیشتر و عمیق تر از آن اثر می شود. در این تحقیق، نمادهای شعر مقاومت سیّد حسن حسینی و محمود درویش در چهار گروه با هم مورد مقایسه و تطبیق قرار گرفته است.

شخصیت هم از نگاه روان شناسی و هم در نقد ادبی از جایگاه و اهمیت بالایی برخوردار است و در هر یک از این زمینه ها تعاریف، ویژگی ها، و دسته بندی های خاصی برای آن ارایه شده است. ادبیات داستانی به عنوان یک تجلی گاه برای شخصیت و زمینه های گوناگون شخصیتی، برای بررسی و کنکاش در این مقوله منبعی پربار محسوب می شود. شخصیت در داستان های دو نویسنده ی معاصر، ثروت اباظه(نویسنده ی عرب) و شیرزاد حسن(نویسنده ی کرد) که هر یک در زبان و ادبیات خود دارای پایگاه و جایگاه خاصی هستند، کارکردهای زیاد و بااهمیتی به خود گرفته است. این پژوهش با ارایه ی شناختی از این دو نویسنده و زمینه های داستان سرایی، محیط پرورشی، اندیشه ها، و آثار آنان آغاز می شود، و سپس برخی از شخصیت های داستانی آن ها را به بوته ی نقد روان شناختی می سپارد تا شیوه های بهره گیری آن ها از مفاهیم، اندیشه ها، و مقوله های روان شناختی را تا حد توان روشن سازد، و بدین ترتیب چشم انداز و تصویری از بررسی و تحلیل روان شناختی آفریدگان داستانی آنان به دست دهد. پس از آن وارد بررسی و تحلیل شخصیت ها در حوزه ی ادبیات داستانی و نقد ادبی می شود و ضمن ارایه ی تعاریف، ویژگی ها، انواع، طبقات، و دسته بندی های شخصیت در داستان های ثروت اباظه و شیرزاد حسن، به بحث و کنکاش در شخصیت های داستانی آنان و نمایش نمونه ها و مقایسه ی مواردی از آن در آثارشان می پردازد تا بدین سان زمینه را برای ورود به بخش پایانی که به بررسی و تحلیل تفصیلی نمونه هایی از شخصیت داستانی این دو نویسنده و سپس نمایش دستاوردها و نتایج پژوهش اختصاص دارد، فراهم سازد. این پژوهش روشن می سازد که شخصیت های داستانی شیرزاد حسن از ابعاد روان شناختی بیشتر و عمیق تری نسبت به شخصیت های داستانی ثروت اباظه برخوردارند. در پایان هم خلاصه ای از گزیده ی برخی رمان ها و داستان های ثروت اباظه و شیرزاد حسن پیوست شده است.

یعد محمود تیمور احد الکتاب العرب الکبار والذی له دور هام فی الادب العربی .اتسمت کتاباته بسلاسه و سهوله فی اسلوب رصین مملوء بالتعابیر و الالفاظ الرائعه النابعه من إلمام الکاتب باللغه . وکان تیمور کاتبا واقعیا یری فی الواقعیه آماله و یبحث و یبحث فیها عن حل لقضایا مجتمعه فلزمها فی کتاباته و لم ینصرف عنها . وجعل قلمه فی خدمه الشعب و عقباته فی مسیر التقدم . فظهرت فی قصصه آثار الشعب المصری و العربی ، مع حریته الفکریه ونزعته إلی الانسانیه .